Ik heb in het verleden al eens geschreven over denkfouten in stoppen met piekeren en andere denkfouten en de RET, rationeel emotieve therapie in irrationele gedachten: gebeurtenis, gedachte, gevoel, gedrag en gevolg. Dit artikel gaat over beren op de weg zien, hersenspinsels en andere denkfouten die we kunnen maken. Misschien kun je er wel een paar herkennen bij anderen én natuurlijk bij jezelf.
Beren op de weg en hersenspinsels
Als coach let ik veel op wat en hoe mensen iets zeggen. Erg leerzaam, want hierdoor krijg ik veel inzicht in hoe mensen denken. Soms zijn mensen zo overtuigd van hun eigen gelijk, zien beren op weg die er niet zijn of zitten zo vast in hun eigen (negatieve) gedachten dat ze er emotioneel zwaar onder lijden. Vaak maken ze een denkfout.
Veel mensen lijden onder hun eigen hersenspinsels. Hun gedachten kloppen eigenlijk niet daardoor ze zichzelf te veel beperken, beren op de weg zien, eronder lijden, en anderen hun minder goed begrijpen. Veel van onze emoties worden namelijk rechtstreeks beïnvloed door onze gedachten.
Denkfouten en irrationele gedachten
De naam zegt het al: denkfout, er zit een fout in de redenering van een gedachte die we hebben. Als je er goed over na gaat denken klopt het niet. Het is daarmee geen rationele gedachte, een gedachte die klopt, maar een irrationele gedachte.
Toch maken we met z’n alleen meer denkfouten dan we in eerste instantie denken. Een denkfout nodigt uit om die gedachte eens nader te onderzoeken: Klopt hij wel of zijn het alleen maar beren op de weg of hersenspinsels?
Selectief waarnemen
Feitelijk nemen we allemaal selectief waar. Er komt zoveel informatie op ons af dat we hier maar 5% van kunnen verwerken in ons brein. Selectief waarnemen kan echter tot problemen leiden wanneer we alleen de dingen zien die we willen zien en daarmee al het anderen negeren. Of juist de (negatieve) dingen zien die we willen vermijden. Soms zien we hierdoor teveel problemen of zien juist het gevaar niet, we lopen er dan met open ogen in. Andere keren laten we hierdoor juist veel kansen liggen.
Negatief redeneren
Het glas is half leeg. Negatief redeneren kan mensen ernstig beperken in hun mogelijkheden. “Ach, het zal toch wel niet lukken”, “Ik zal het wel weer verpesten” of “Dit is niet voor mij weggelegd” zijn zo van die zinnen die mensen verhinderen om in actie te komen of als een self fulfilling prophecy kunnen werken. Als je denkt dat je het niet kunt is dat kans erg groot dat je gelijk krijgt.
Zwart/wit denken, denken in uitersten
“Als hij niet voor mij is, dan is hij tegen mij”. Zaken zijn zelden alleen maar zwart of wit. Daartussen in zit een heel gebied van nuances en andere kleurgebieden. Als je vaal denk in uitersten dan mis je heel veel. Ook kan dit de bron zijn van veel conflicten. Mensen laten zich niet graag in een hokje stoppen.
Generaliseren (altijd, nooit, iedereen)
Let er maar eens op als mensen aan het generaliseren zijn. “Ik heb ook altijd pech!”, “Ik krijg nooit die kans!” of “Iedereen is tegen mij!” Vaak kun je door een simpele vraag, “Kun je mij een voorbeeld geven waarin je geen pech had?”, de generalisatie ontkrachten. Zaken zijn nu eenmaal niet altijd, nooit of door of voor iedereen.
Gedachten lezen (toekomst voorspellen, invullen)
Gedachten lezen en invullen doen we allemaal. Check wel of het waar is.
Hoe vaak denken we niet dat iemand iets denkt of voelt en dan blijkt het later gewoon niet te kloppen? “Zij zal wel niet van mij houden!”, “Ze vinden mij toch stom!”, “Ze hebben gezien hoe klunzig ik ben, ik kan maar beter weggaan” Als je niet checkt wat een ander denkt of gaat doe kun jezelf onnodig verdriet doen, of hoop koesteren die er niet is.
Emotioneel redeneren
“Ik voel me rot, dus dan is het een rot dag.” Emoties zijn belangrijk in hoe wij ons voelen. Ben je blij dan ziet de wereld er ook een stuk zonniger uit. Nemen de emoties echter de overhand dan is het tijd om te onderzoeken of de gedachten die je er dan bij denkt wel waar zijn. Emoties en gedachten zijn twee aparte dingen, die weliswaar invloed op elkaar hebben, maar geen eenheid vormen. Als ik boos (op mijzelf) ben betekent dit niet automatisch dat ik jou daarvan de schuld mag geven. Als ik verdrietig ben dan is het onredelijk om te verwachten dat iedereen zich zo net zo zou moeten voelen als ik.
Dwingende gedachten, moeten
Alles waar het woord “moeten” in zit. Deze denkfout is gemakkelijk te herkennen. Let maar eens op mensen die heel veel van zichzelf of anderen “moeten”. Moeten klinkt heel dwingend. Vervang je het woord “moeten” door “willen” dan ontstaat er opeens vrijheid. Door iets te willen i.p.v. te moeten heb je een keuze en kies je bewust voor iets.
Overdrijvingen en bagatelliseren
Wanneer je vaak van een mug een olifant maakt is het leven zwaarder dan het eigenlijk is. Naast overdrijvingen is bagatelliseren net zo goed een denkfout. Door dingen in de juiste proporties gaan te zien voorkom je veel onnodig lijden.
Beren op de weg en hersenspinsels: klopt het wel wat ik denk?
Onze gedachten zijn niet altijd alleen maar waar. Soms zien we beren op de weg of zijn het alleen maar hersenspinsels. Denkfouten kunnen er de oorzaak van zijn dat mensen op emotioneel gebied veel te lijden hebben of zich niet begrepen voelen. Wanneer je in staat bent om denkfouten te ontdekken kun je ze ook gaan vervangen met gedachten die wel kloppen.
Veel succes!
