Wie heeft het nog nooit meegemaakt: Er gebeurt iets of iemand zegt wat tegen je; je krijgt er een bepaalde gedachte over; die gedachte veroorzaakt een bepaald gevoel zoals boosheid of verdriet; en vervolgens ga je vanuit dit gevoel reageren (gedrag) wat weer een gevolg geeft. Naderhand blijft dat het net wat anders zit dan we in eerste instantie dachten. Dit kan hele lastige situaties opleveren. In dit artikel ga ik hier verder op in.
Gebeurtenis, gedachte, gevoel, gedrag en gevolg
Kijk maar eens naar dit voorbeeld: Jan werkt op een groot kantoor. Zijn baas komt wat gehaast de kamer binnen en geeft Jan een groot dossier met de mededeling dat dit voor 5 uur af moet zijn. Voordat jan een antwoord kan geven is zijn baas alweer vertrokken. Jan blijft verbijsterd achter en denkt “mijn baas moet mij altijd hebben, weet hij dan niet dat ik vanavond vroeg thuis moet zijn?”. Jan wordt vervolgens boos en loopt zijn baas achterna om hem te vertellen hoe hij werkelijk over hem denkt. Dit loopt uit op een ernstige woordenwisseling met als afloop dat Jan nu al meer dan 4 weken ziek thuis zit: boos, gekrenkt en onbegrepen.
Later bleek dat de baas van Jan twee kinderen met griep thuis had zitten waardoor hij niet veel tijd had en snel weer naar huis moest. De conclusie die Jan had getrokken klopte niet, zijn boosheid was onterecht.
Als we wat verder naar het voorbeeld kijken gebeurt er het volgende:
- (A) De gebeurtenis: Jan zijn baas is wat gehaast en geeft Jan een dossier dat voor 5 uur af moet zijn.
- (B) De gedachte: Mijn baas moet mij altijd hebben.
- (C) Het gevoel: Jan wordt boos.
- (D) Het gedrag: “Ik ga hem eens flink de waarheid vertellen.”
- (E) Het gevolg: Een woordenwisseling en Jan zit ziek thuis.
Wat is er nu precies de oorzaak van dat Jan ziek thuis zit? Is dit de aanleiding, de gebeurtenis? Is het de gedachte die Jan erbij heeft? Is het zijn gevoel en zijn gedrag?
Irrationele gedachten
Vaak blijkt dat veel van onze gedachten irrationeel zijn, ze kloppen niet. In het geval van Jan was er de gedachte “Mijn baas moet mij altijd hebben” wat niet waar was. Jan trok de verkeerde conclusie en op basis hiervan werd hij boos. Het is namelijk niet de gebeurtenis die het uiteindelijke gedrag van Jan veroorzaakt, maar het zijn de gedachten die hier aan voorafgaan.
Kijk maar eens naar de volgende lijst met verschillende soorten irrationele gedachten of “denkfouten”, misschien herken je er wel één of meerdere bij jezelf:
- Selectief waarnemen
- Negatief redeneren (het glas is half leeg i.p.v. het glas is half vol)
- Zwart/wit denken, denken in uitersten (als hij niet voor mij is, is hij tegen mij)
- Generaliseren (altijd, nooit, iedereen)
- Gedachten lezen (toekomst voorspellen, invullen)
- Emotioneel redeneren (ik voel me rot, dus dan is het een rot dag)
- Dwingende gedachten (alles waar het woord “moeten” in zit)
- Overdrijvingen, bagatelliseren
Als coach let ik altijd op bovenstaande irrationele gedachten en ga ik samen met mijn cliënten onderzoeken hoe waar ze werkelijk zijn. Vaak leidt dit tot verrassende inzichten over hoe men denkt en welk gevolg dit kan hebben. Het zijn namelijk onze gedachten die bepalen hoe wij op een bepaalde gebeurtenis reageren en niet de gebeurtenis zelf.
Rationele gedachten
Wanneer we inzicht krijgen in hoe we denken en irrationele gedachten bij onszelf gaan herkennen kunnen we ze gaan vervangen door rationele gedachten die veel effectiever zijn. Hiermee hernemen we de controle over onze eigen gevoelens en emoties en laten ons niet meer leiden door mogelijke denkfouten.
RET – Rationeel Emotieve Therapie
Komt bovenstaand verhaal bekend voor? Dat kan, dit artikel is namelijk gebaseerd op RET (of REBT), Rationeel Emotieve Therapie, ontwikkeld voor Albert Ellis en wordt door veel coaches en (psycho)therapeuten ingezet om hun cliënten bewuster te maken van hun eigen gedachten en de invloed die ze hebben op hun gedrag.
